TUİÇ Akademi Genel Direktör Yardımcısı Ersin Kopuz tarafından sivil toplum alanına ilgili öğrenci, araştırmacı ve uzmanlara katkı sunmak amacıyla hazırlanmıştır. Okuma listesi; sivil toplum-devlet ilişkisi, kamusal alan, demokrasinin inşasında sivil toplum, küresel sivil toplum ve sivil toplumun felsefesi konularını esas alacak şekilde Siyaset Bilimi disiplini perspektifinde oluşturulmuştur.
Sivil Toplum ve Siyasal Teori (1992) – Cohen Arato
Cohen ve Arato, sivil toplumun modern toplumlardaki demokratikleşme süreçlerine yaptığı etkiye yönelik sistematik ve normatif bir yeniden kurgulama önermektedir. Bu çalışma, Siyaset bilimi disiplini içerisinde teorik açıdan literatürde en kapsamlı ve teorik çalışmalardan birisidir.
Sivil Toplum ve Devlet: Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar (1998) – John Keane
18.yüzyılın sonuna doğru geleneksel sivil toplum yaklaşımının dönüşümünü ve modern sivil toplumun ortaya çıkmasını konu alan çalışma, devlet-sivil toplum ilişkisini Avrupa’daki siyasal, toplumsal ve ekonomik değişimler çerçevesinde incelemektedir.
Sivil Toplumun Tarihi Üzerine Bir Deneme (1767) – Adam Ferguson
Sivil toplum kavramının, çalışma isminde kullanıldığı ilk eserdir. İskoç Aydınlanma düşüncesinin bir temsilcisi olan Ferguson tarafından, despotizm-sivil toplum ilişkisinin ele alındığı bir çalışmadır. Despotizmin, sivil toplumda inşa edilebileceği endişesini ve bunun nasıl önlenebileceğiyle ilgili önermeleri içermektedir.
Tüze Felsefesi (1820) – George W.F. Hegel
Çalışma; ekonomi, toplum, siyaset, felsefe başta olmak üzere farklı disiplinleri etkilemiştir. Modern dünyanın tüzel, ahlaki ve törel yapısının bir çözümlemesini yaptığı eserde, sivil toplum modern dünyanın bir ürünü olarak ele almaktadır. Devlet-sivil toplum ayrımını ilk defa belirgin hale getiren Hegel, devleti rasyonel ve evrensel olarak nitelendirirken, sivil toplumu bencil çıkarların ve rekabetin var olduğu alan olarak tanımlamıştır.
Kapital (1867) – Karl Marx
“Anlatılan senin hikayendir” notuyla kapitalizmin temellerini oluşturan toplumsal ilişkileri açıklayan Marx, politik ekonomi üzerine yaptığı araştırma ve gözlemlere yer vermiştir. Eser, üç cilttir. İlk ciltte üretim sürecinde sermaye-ücretli emek ilişkisine, ikinci cilt sermayenin dolaşım sürecine, üçüncü cilt ise kapitalizmin pratik işleyişinin temel mekanizmalarına odaklanmaktadır. Hegel’in devlet-sivil toplum ayrımını yapay olarak değerlendiren Marx, sivil toplumu burjuva toplumu olarak tanımlamıştır.
İnsan Hakları (1791) – Thomas Paine
Amerikan Devrimi ve Fransız Devrimi üzerinde büyük etkileri olan Paine, 18. Yüzyılın önemli düşünür ve siyasetçilerinden biridir. Kitap, Fransız Devrimi’nin cumhuriyetçi ve demokrat dalgasının İngiliz parlamenter monarşi düzenini yıkmasından korkan Edmund Burke’ün 1789 devrimini eleştirmek için yazdığı kitaba verdiği yanıttır. Devleti, toplumsal uyumu ortadan kaldıran bir yapı olarak tanımlayan Paine, güçlü bir sivil toplumun varlığında devlete duyulan ihtiyacın ortadan kalkacağını ifade etmektedir.
Amerika’da Demokrasi (1835) – Alexis De Tocqueville
Tocqueville, Amerika’nın siyasi, toplumsal, kültürel ve hukuki oluşumuna dair önemli çalışmalar yapmıştır. Hak, hukuk ve özgürlükler üzerine Avrupa ile Amerika arasında önemli karşılaştırmaları içeren eser, Amerika’dan hareketle Avrupa demokrasisini tartışmaktadır. Halk egemenliği ve fırsat eşitliği temaları üzerinden, sivil toplumun çoğulcu, kendi kendini örgütleyen ve devletten bağımsız olmasına vurgu yapılmıştır.
Yeni Despotizm (2020) – John Keane
Sosyal bilimlerde temel kavramların başında gelen hukuk, demokrasi, yargı, medya, iktidar vb. kavramların anlamları ile toplumsal gelişmeler arasındaki ilişkinin değiştiğini ifade eden Keane, Yeni Despotizm ile mücadele edebilmek için rejimlerin ve tahakküm biçimlerinin işleyişinin, kapasitesinin ve mantığının anlaşılması gerektiğinin altını çizmektedir.
Sivil Toplum ve Ötesi (2013) – Gülnur Acar Savran
Modern sivil toplum kavramının kökeninin Hegel’e ve Rousseau’ya kadar uzandığını ifade eden Savran, Hegel ve Rousseau’nun sivil toplumun bakış açısının ötesine geçmediğini ve ona kökten bir eleştiri getiremediğini ifade etmektedir. Kitap, sivil toplumu kendinde bir amaç olarak gören, onu yücelten, sivil toplum-devlet ikiliğini merkeze oturtup devlet karşısında sivil toplumun sınırlarını genişletmeyi ana hedef olarak belleyen yaklaşımların tersine, Marx’ın, sivil toplumu kapitalist ilişkiler bağlamında açıklayan çözümlemesine dayanarak, tartışmaya sivil toplumu aşma perspektifini kapsamaktadır.
Non-governmental Organisations in İnternational Law (2005) – Anna Karin Linblom
Sivil toplum kuruluşlarının, küresel etkileri giderek artmaktadır ve uluslararası hukukla ilgili konumları gayri resmi olarak görülmektedir. Gerçek yasal statüleri çok fazla araştırmaya konu olmamıştır. Linblom, insan hakları hukukuna vurgu yaparak, uluslararası hukukun farklı alanlarındaki STK’ların yasal statüsünü incelemektedir. STK’ların hakları, yükümlülükleri, uluslararası hukuk kuralları ve uygulamalarının kapsamlı bir şekilde incelenmesine odaklanmaktadır.
Global Civil Society (2003) – John Keane
Küresel sivil toplumdan bahsetmenin, farklı ve birbirine karışan sivil toplum biçimleri arasında yasal olarak onaylanmış güç paylaşımı düzenlemelerine dayanan, daha az şiddet içeren bir dünyanın siyasi bir vizyonunu yansıttığını ifade eden Keane, küreselleşme ve küresel yönetişim üzerine sivil toplumu disiplinler arası olarak ele almaktadır.
Kamusallığın Yapısal Dönüşümü (1962) – Jürgen Habermas
Frankfurt Okulu’nun önemli temsilcilerinden Habermas eserinde kamusallık kavramı, kamusal alanın kuruluşu, işlevleri ve önemi, sivil toplum ile devlet arasındaki ilişkinin boyutu, kamuoyu kavramı ve yapısı konularını incelediği çalışma, modern siyaset içerisinde kamusal alanı yeniden tanımlamaktadır.
Sivil İtaatsizlik (1972) – Hannah Arendt
Sivil itaatsizliği, haksızlıklara karşı bütün yasal yolların tükendiği noktada kamu vicdanına çağrıyı amaçlayan bir eylem türü olarak tanımlayan Harendt, bu tutumu demokratik bir isyan türü olarak ifade etmiştir. Eser, düzen yerine adaleti, onursuz suskunluk yerine insana saygıyı tercih etmekte ve çokseslilik vurgusu yapmaktadır.
Rethinking Civil Society Toward Democratic Consolidation (1994) – Larry Diamond
Sivil toplumun, demokrasinin inşasında önemli rol üstleneceğini ifade eden Diamond, devleti demokratikleştirme ve şeffaf, hesap verilebilir, katılımcı bir yapı meydana getirmedeki katkısını içeren makale, öte taraftan sivil toplumun otoriter bir rejimi inşa etmedeki rolünü de tartışmaktadır.
İslam, Sivil Toplum, Piyasa Ekonomisi (2017) – Ömer Demir
İslam ülkelerinde sivil toplum ve piyasa ekonomisi, Batı ülkelerine kıyasla tam olarak olgunlaşmamıştır. Bu durum, İslam’ın ve kurumlarının, liberal teori ile ilişkisini tartışmaya açmaktadır. Kitap, yerli ve yabancı yazarların farklı bölümlerle katkılarını içermektedir. İslam ülkelerinin sivil toplum, demokrasi ve piyasa ekonomisine İslam’a rağmen değil, İslam ile birlikte ulaşabileceğini ortaya koymaktadır.
Sivil Toplum Sivil Topluma Karşı (2017) – Ömer Çaha
1980’lerin sonunda Doğu ve Orta Avrupa ülkelerindeki sosyalist rejimlerin demokrasiye dönüşünde aktif rol oynayan sivil toplum örgütleri, insan hakları, demokratik katılım, şeffaf yönetim gibi değerlerin simgesi haline geldi. Arap Baharı ve sonrasında sivil toplum örgütleri, uluslararası alanda farklı amaçlarla kullanıldılar. Türkiye’de sivil toplum konusunun önemli araştırmacılarından Çaha, dünyanın değişik yerlerinde kitlesel biçimde boy gösteren yeni sosyal hareketler gerçeğini de dikkate alarak sivil toplumun Türkiye’deki serüvenini konu edinmektedir.
Aşkın Devletten Sivil Topluma (2000) – Ömer Çaha
Türk siyasal hayatında devlet kavramı, önemli bir yere karşılık gelmekte, kutsal görülmektedir. Bu durumun birey, topluluk, sosyal grup, bireysel hak ve özgürlükler gibi kavramları arka planda bıraktığını ifade eden Çaha, devletin aynı zamanda soyut, metafiziksel ve aşkın bir varlık haline dönüştüğünü ifade etmektedir. Bu durum, sivil toplumun sönük kalmasına neden olmuştur.
Ortadoğu’da Sivil Toplum-İmkanlar ve Kısıtlılıklar (2019) – Filiz Cicioğlu
Ortadoğu’da sivil toplumu hatta onun varlığını tartışmak ise Türkiye’deki akademik camianın pek ilgisini çekmediği ve bu konuda yapılan az sayıdaki çalışmada da genellikle oryantalist bir bakış açısına sahip olduğunu ifade eden Cicioğlu, Ortadoğu’da sivil toplumun varlığına, imkân ve kısıtlılıklarına bakarken, sivil toplumun tanımına da daha geniş bir pencereden ele almayı tercih etmiştir. Kitapta “Çekirdek Ortadoğu” diye bilinen, Türkiye, İran ve Mısır ile bunların arasında kalan Arap Yarımadasında yer alan ülkelerdeki sivil toplumun gelişim süreçlerinin incelenmesi amaçlanmıştır.
Türkiye’de Toplum ve Siyaset (1990) – Şerif Mardin
Mardin’in yerli ve yabancı dergilerde yayımlanmış makaleleri ve yazarla yapılmış söyleşilerin sistematik derlemesinin ilk cildi olan eser, Osmanlı İmparatorluğu’ndan başlayarak sivil toplum, siyasal kültür ve sosyal yapıyı çeşitli alt başlıklar halinde kapsamlı bir biçimde ele almaktadır.
Türkiye’de Sivil Toplumun Serüveni: İmkansızlıklar İçinde Bir Vaha (2006) – Fuat Keyman
Çalışma, katılımcı demokraside sivil toplumun rolünün ifade edilmesi bakımından oldukça önemlidir. STGM tarafından hazırlanan çalışmada Keyman; 2000’lerde Sivil Toplumun Önemi ve Türkiye-AB İlişkileri, Türkiye’de Modernleşme, Demokrasi ve Sivil Toplum, Türkiye-AB İlişkileri Bağlamında Sivil Toplum ve Sivil Toplum ve Türkiye-AB Tam Üyelik Müzakereleri konuları ele almaktadır.
