“Nedense, ülkemde tanıdığım Amerikalılar, Amerika’da tanıdığım Amerikalılarla aynı değiller. Amerikalılar yabancı bir ülkeye geldiklerinde gizemli bir değişime uğruyor gibiler. Toplumdan izole bir şekilde yaşıyorlar. Gösterişli bir hayat sürüyor, yüksek sesli ve ihtişamlı davranıyorlar.” The Ugly American by William J. Lederer & Eugene Burdick, 1958
USAID’in Tarihçesi ve Küresel Rolü
Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), 1961 yılında Başkan John F. Kennedy’nin girişimiyle, Soğuk Savaş’ın zirve yaptığı bir dönemde kuruldu. Ajansın yasal dayanağını aynı yıl kabul edilen Foreign Assistance Act oluşturdu. Ancak kuruluş yalnızca jeopolitik kaygılara değil, aynı zamanda entelektüel bir dönüşüme de dayanıyordu.
Bu dönüşümün kıvılcımı, 1958 yılında yayımlanan The Ugly American adlı politik romanla ateşlendi. ABD’nin Güneydoğu Asya’daki müdahaleci ve verimsiz dış politikasını sert şekilde eleştiren eser, dönemin senatörü olan Kennedy’yi derinden etkiledi. Kennedy, kitabı tüm meslektaşlarına dağıttı ve ileride başkan olduğunda, kalkınma temelli, halk odaklı bir dış politika yaklaşımını benimsedi. Bu vizyon doğrultusunda hem Peace Corps (Barış Gönüllüleri) hem de USAID doğdu.
USAID, kurulduğu günden bu yana ABD’nin “Diplomasi, Kalkınma ve Savunma”dan oluşan dış politika stratejisinde “kalkınma” ayağını temsil etti. Yıllık ortalama 58 milyar dolarlık bütçesiyle, yaklaşık 130 ülkede faaliyet gösterdi. En fazla destek alan ülkeler arasında Ukrayna, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Ürdün, Etiyopya, Filistin, Sudan, Nijerya, Yemen, Afganistan ve Güney Sudan bulunmaktaydı. Dünya Bankası tarafından “düşük gelirli” olarak tanımlanan 77 ülkenin 69’u USAID yardımlarından doğrudan yararlandı.
USAID yalnızca insani yardım sağlamakla kalmadı; yoksulluğun azaltılması, çatışmalar sonrası istikrarın sağlanması, sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi, iklim değişikliğiyle mücadele ve ekonomik kalkınmanın desteklenmesi gibi geniş bir yelpazede faaliyet gösterdi. Böylece hem ABD’nin yumuşak gücünün hem de küresel insani yardım mimarisinin temel aktörlerinden biri haline geldi.
Küresel Bir Dönüm Noktası: USAID’in Tasfiyesi
2024 yılında, Başkan Donald Trump’ın ikinci dönemine başlamasıyla birlikte, USAID’in faaliyetleri küresel ölçekte durduruldu. Ajansın yurt dışı ofisleri birer birer kapatıldı, resmi internet sitesi erişime kapatıldı, binlerce çalışan ücretsiz izne çıkarıldı veya işten çıkarıldı. Hâlihazırda yürütülen yüzlerce proje ve sözleşme iptal edildi; hatta tamamlanmış işlerin ödemeleri dahi yapılmadı. Bu durum yalnızca USAID personelini değil, yüklenici firmaları, uluslararası ortakları ve milyonlarca faydalanıcıyı doğrudan etkiledi.
Bu yazı Hüseyin Aktürk tarafından etkisine.com platformunda yayınlanmıştır.
Yazının tamamını okumak için tıklayınız.
